Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

HISTORIA PEWNEJ ZBRODNI. STRATY POLSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ w Filii nr 7 – relacja

HISTORIA PEWNEJ ZBRODNI.

STRATY POLSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ –

Prelekcja Rafała Kocoła z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie

w ramach obchodów EUROPEJSKICH DNI DZIEDZICTWA 2015 –

Filia nr 7

21 września 2015 r., w ramach EUROPEJSKICH DNI DZIEDZICTWA 2015, Filia nr 7 WiMBP w Rzeszowie zorganizowała prelekcję Rafała Kocoła z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, zatytułowaną: „Historia pewnej zbrodni. Straty polskiego dziedzictwa kulturowego podczas II wojny światowej”, z cyklu: „Historia Polski w zarysie”.

Udział w niej wzięli uczniowie kl. VIc ze Szkoły Podstawowej nr 25 w Rzeszowie (op. historyk Małgorzata Baran).

1 września 1939 r. na polskie ziemie wtargnęła armia niemiecka, zaś kilkanaście dni później od wschodu wojska sowieckie. Rozpoczęła się II wojna światowa. Działania wojenne, okupacja hitlerowska i rosyjska, grabieże, eksterminacja elit, spowodowały dotkliwe straty w sferze dziedzictwa kulturowego. Najeźdźcy, oprócz fizycznej eliminacji części społeczeństwa, niszczyli lub rabowali przedmioty kultury polskiej, aby podciąć fundamenty narodu i uczynić z niego rzeszę powolnych i uległych niewolników.

Powszechnie przyjmuje się, że Polska (bez kresów) utraciła ok. 516 tys. dzieł sztuki. Były to dane z 1955 r. Obecnie należałoby tę liczbę co najmniej podwoić. Nie można również zapominać o stratach wojennych w postaci 50 milionów książek, czy olbrzymiej ilości doprowadzonych do ruiny zabytków architektury.

Obrazy, rzeźby, biżuteria zostały ukryte przez muzea lub prywatnych właścicieli przed zawieruchą wojenną. Niestety dużą część z nich wyśledziły specjalne oddziały złożone z naukowców niemieckich w mundurach SS. Ich zadaniem było znajdowanie co ciekawszych zabytków i wywożenie ich do Berlina. Planowano wybudowanie w Linzu muzeum, w którym Adolf Hitler chciał zgromadzić najcenniejsze dla świata sztuki obiekty. W utworzonym z ziem centralnej i południowej Polski Generalnym Gubernatorstwie stanowisko gubernatora otrzymał Hans Frank. Stolicą GG został Kraków i tam przede wszystkim zwożono zrabowane dzieła sztuki, czy to z muzeów, czy z kolekcji prywatnych. Magazynowano je na Wawelu, w miejscu urzędowania Hansa Franka oraz w budynku Biblioteki Jagiellońskiej. Władze niemieckie, aby usankcjonować prawnie kradzieże jakich się dopuszczały w 16 grudnia 1939 r. wydały rozporządzenie „O powszechnej konfiskacie przedmiotów artystycznych na terenie Generalnej Guberni”. Sprawą przepływu do III Rzeszy zrabowanych dóbr polskiej kultury zajmował się dr Kajetan Mülhmann, specjalny komisarz do spraw ochrony dzieł sztuki na terenach okupowanych. Jednak perła polskich zbiorów tzw. Wielka Trójka („Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci, „Portret młodzieńca” Rafaela Santi, „Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta van Rijn), pochodząca z kolekcji ks. Czartoryskich, została zatrzymana przez Hansa Franka na Wawelu. Korzystając ze swoich wpływów gubernator chciał mieć obrazy dla siebie. Kiedy front wschodni w 1944 r. zbliżył się do Krakowa, dzieła zostały ewakuowane na zachód. Ostatecznie zostały odzyskane, niestety bez „Portretu młodzieńca”, który zaginął. Część zrabowanego polskiego dziedzictwa kulturowego wróciła do Polski, m.in. dzięki staraniom Karola Estreichera. Przede wszystkim dotyczy to jednak artefaktów zagarniętych przez władze niemieckie, ponieważ były one odpowiednio zinwentaryzowane dzięki czemu łatwiej było prześledzić drogę poszczególnych zabytków. Praktycznie niemożliwe jest do dzisiaj odzyskanie skradzionych obiektów z rąk sowieckich, ze względu na duży chaos jaki panował przy rabunku i hermetyczność samej Rosji jako państwa.

Polska cały czas podejmuje działania zmierzające do uzupełnienia wojennych braków w zbiorach muzealnych, jednak liczba ubytków jest znaczna – oscyluje w granicach kilkudziesięciu tysięcy sztuk.

Rafał Kocoł

Dział Historyczny

Muzeum Okręgowego w Rzeszowie

Dziękujemy Rafałowi Kocołowi z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie za przygotowanie prelekcji w ramach obchodów EUROPEJSKICH DNI DZIEDZICTWA 2015. Obecnych było 25 uczestników.

Anna Kurowska

_______________________________________________________________________________________

GALERIA