Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

„Sybiracy – Zesłańcy – Deportowani” - wystawa IPN-u w Filii Nr 7

W dniach 16 marca 2011 r. i 17 marca 12011 r. , w ramach cyklu spotkań pod hasłem: „Historia Polski w zarysie”, organizowanych przez Filię Nr 7 WiMBP w Rzeszowie, odbyły się prelekcje towarzyszące wystawie noszącej tytuł: „Sybiracy – Zesłańcy – Deportowani”   (powstała w 2008 r. w rocznicę wywózek na Sybir) przygotowanej przez pana Bogusława Kleszczyńskiego, pracownika Instytutu Pamięci Narodowej – Oddział w Rzeszowie. Była ona prezentowana w budynku Młodzieżowego Domu Kultury przy ul. Osmeckiego 51, w dniach od 14-18 marca 2011 r. Prelekcje te dotyczyły historii Sybiraków i zesłańców oraz deportowanych Polaków wywiezionych na Sybir i do Kazachstanu, których historia datuje się od wieku XVI w., ale ich nasilenie nastąpiło w wieku XIX i trwało do I połowy XX wieku. Uczestnikami pierwszego dnia spotkań, z p. B. Kleszczyńskim byli uczniowie kl. I a z Gimnazjum Nr 4 (wych. p. Renata Sztaba -13 osób) i dorośli słuchacze.

Pan Kleszczyński tematem –”Deportacje obywateli polskich w głąb ZSRS w latach 1940-1941 w kontekście historycznym i kulturowym” - zapoznał uczestników najpierw z wystawą, przedstawił sytuację Polski oraz rolę Polaków, którzy przyczynili się do poznania tej krainy i budowania cywilizacji przyszłości na terenach zsyłek. Deportowani byli tam ludzie wykształceni: naukowcy, biolodzy, geolodzy geografowie, m.in.: Benedykt Dybowski, Aleksander Czekanowski, Jan Czarski czy Wacław Sieroszewski. Nawiązał szczególnie do brata Józefa Piłsudskiego – Bronisława Piłsudskiego, dzięki któremu, zachował się oryginalny język Aimów,(nagrany przez niego na pierwszym aparcie dźwiękowym wynalezionym przez Edisona )oraz opis tradycji i kultury tego ludu.

W dalszej części spotkania, w trakcie wykładu, uczniowie dowiedzieli się, że podczas II wojny światowej, w wyniku Paktu Ribbentrop-Mołotow (23.08.1939 r.) nastąpił podział kraju na dwie części (49 % -Niemcy; 51 % - Związek Sowiecki ),a ludzie zamieszkujący tereny wschodnie byli deportowani w głąb Związku Sowieckiego. Nastąpiła eksterminacja ludności polskiej zarówno przez Niemców jak i Rosjan. Takich deportacji było w sumie 4. Pierwsza wielka deportacja nastąpiła 9/10 lutego 1940 r., podczas której zesłano od 139-250 tyś. Polaków .Byli to leśnicy, żołnierze i oficerowie Wojska Polskiego, działacze polityczni , dziennikarze i część urzędników państwowych. Prócz tej pierwszej, która była najtragiczniejsza, odbyły się jeszcze 3 wielkie deportacje: 12/13.04.1940 r. ; 28/29.06.1940 r. i 22.05.1941 r.

Podczas tej pierwszej deportacji- podkreślił pan Bogusław- ludzie mieszkali w warunkach urągających godności człowieka (bez dachu nad głową i żadnych warunków sanitarnych),gdzie lato było gorące i suche, a zima mroźna (do -40 C) targana wichurami i burzami śnieżnymi, tzw. buran (Kazachstan) i często doskwierał głód. Więźniowie przetrzymywani byli w obozach pracy (Gułagi-Syberia) i stanowili tanią siłę roboczą. Zmuszani byli do ciężkiej, katorżniczej pracy w pobliżu kopalń, czy miejsc wyrębu drzewa- bardzo źle karmieni i pozbawieni pomocy medycznej. Najcięższe obozy były w rejonie Workuty i Magardanu.

Temat ten został kontynuowany w drugim dniu przez pana Macieja Rędzinika- pracownika IPN-u- dla uczniów kl. II a z IX Liceum Ogólnokształcącego (wych. p. Maria Tomkiewicz i p. Lucyna Sandecka- 18 osób) i II b z Gimnazjum Nr 4 (wych. p. Dariusz Lenart- 12osób). Pan prelegent nakreślił sytuację polityczną Polski, a zwłaszcza jej wschodnich rubieży, które po odzyskaniu Niepodległości znalazły się w obszarze Polski. Społeczeństwo było bardzo zróżnicowane pod względem kulturowym, religijnym i społecznym. Odradzała się armia polska, która po walce z bolszewikami osiedlała się na Kresach Wschodnich. Nastąpiła potrzeba tworzenia się nowych struktur i administracji. Rozpoczęło się też osadnictwo cywilne. Zakładano szkoły w większości męskie, urzędy i kółka rolnicze. Z chwilą wybuchu II wojny światowej Galicję Wschodnią zamieszkiwało od 10-15 % Polaków, 70% Żydów i Rusinów.

Scharakteryzowana została również przez pana Macieja sytuacja polskich rodzin(m.in. Gierlaków, Ciebierów, Czarkowskich i Golemów). Deportacje opracowywano według planu – podkreślił pan Rędziniak. W momencie wkroczenia sołdatów z NKWD, rodzina miała jedynie pół godziny na przygotowanie się. Były to w większości kobiety i dzieci oraz starsi mężczyźni, gdyż większość młodych mężczyzn i ojców rodzin internowano. Rodziny transportowano w bydlęcych wagonach, (jechało w nich ok. 60 osób). Był niesamowity mróz , w wagonie na środku stała koza, a zapas węgla na dzień wynosił jedynie 5 kg. Brak było najprostszych środków sanitarnych, a przede wszystkim wody. Członkowie rodzin musieli po przybyciu sami znaleźć sobie mieszkanie i pracę, dlatego też bardzo często pozbywali się kosztowności, które przywieźli, płacąc za jedzenie i nocleg. W trakcie pobytu musieli sobie radzić sami, i związku z tym utrzymywali się z pracy, jako kowale, garncarze.

W wyniku umowy zawartej między Gen. Władysławem Sikorskim a Iwanem Majskim (30.07.1941 r. -układ między Polską a ZSRS przewidywał nawiązanie stosunków dyplomatycznych), zesłańcy zostali objęci amnestią i mogli wstąpić do tworzonej się Armii gen. Władysława Andersa (115 tyś. Polaków), która później brała udział m.in. w bitwie pod Monte Cassino. Ostateczny powrót Polaków z zsyłki nastąpił w 1946 roku.

Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród osób dorosłych (80 osób) oraz młodzieży (43 osoby). Podsumowując odwiedziło ją 123 uczestników.

Dyrekcji oraz panu Bogusławowi Kleszczyńskiemu i panu Maciejowi Rędzińskiemu z Instytutu Pamięci Narodowej –Oddział w Rzeszowie oraz Dyrekcji i pracownikom Młodzieżowego Domu Kultury w Rzeszowie dziękujemy za pomoc w realizacji tego przedsięwzięcia.