Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

    W dniach 5 i 6 listopada 2009 roku w Filii Nr 7 Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie przy ul. Osmeckiego 51 (budynek Młodzieżowego Domu Kultury) odbyła się prelekcja poświęcona obchodom odzyskania niepodległości przez Polskę. Wzięli w niej udział uczniowie klas szóstych (VIa, VIc), ze Szkoły Podstawowej Nr 25 i z Zespołu Szkół Muzycznych Nr 2 (VIm) oraz uczniowie klas trzecich (IIIa, IIIe) z Gimnazjum Nr 11.

    Prelekcję wygłosiła pani Marzena Lorenc z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Wydarzenia o których była mowa podczas lekcji dotyczyły dwóch dni z 31 października na 1 listopada 1918 roku. Jak stwierdziła pani Marzena - rekonstrukcja tych wydarzeń nie jest łatwa ze względu na brak konkretnych danych wynikających z różnych przyczyn (śmierć uczestników, sprzeczne relacje spisane po latach, które miały charakter subiektywny, pomyłki w datach).

    Nasz gość przedstawił sytuację Galicji roku 1918, zwłaszcza Rzeszowa, gdzie w owym czasie w wyniku prowadzonych działań wojennych (lata 1914-1918 - I wojna światowa) sytuacja ekonomiczna była bardzo ciężka. Brakowało żywności, a jeżeli była jakaś żywność to reglamentowana i w związku z tym Magistrat Rzeszowski uruchamiał specjalne sklepy z tanią żywnością, które nie wystarczały społeczeństwu, dlatego zachęcano do jedzenia koniczyny- dodaje pani Lorenc. Brak żywności spowodował również wzrost zachorowań na różne choroby (gruźlicę, czerwonkę).

    W dalszej części spotkania pani Marzena przedstawiła sytuację polityczną Rzeszowa podkreślając, iż duże niezadowolenie Polaków wywołał Akt z 5 listopada 1917 r. - kryzys przysięgowy, który doprowadził do rozwiązania Legionów i włączenia żołnierzy pochodzenia polskiego do armii austriackiej i internowania ich w obozach. W Brześciu natomiast (9 lutego 1918 r.) został podpisany akt pokojowy między państwami centralnymi a Ukraińską Republiką Ludową, na mocy, którego odstąpiono Ukrainie Chełmszczyznę co wywołało wśród społeczeństwa rzeszowskiego żywiołowe manifestacje, protesty (12 luty i 14 luty 1918 r.), którym objęte zostały wszystkie organizacje społeczne i ugrupowania polityczne, m.in.: Organizacja Obrony Narodowej i Polska Organizacja Wojskowa. Przerwano prace w urzędach, szkołach i na kolei. Efektem kampanii protestów, obok wrogości do Austrii był także wzrost nastrojów patriotycznych.

    Momentem kulminacyjnym, który przyczynił się do przejęcia władzy przez społeczeństwo polskie i wzmocnienia nastrojów niepodległościowych - dodała pani prelegentka - był dzień 31 października, kiedy to do Rzeszowa dotarły niepotwierdzone informacje z Krakowa o przewrocie, a władza znalazła się w rękach polskich. Młodzież szkół gimnazjalnych rozpoczęła akcję samorzutnego zrywania austriackich symboli państwowych, a oficerom i pojedynczym żołnierzom z armii austriackiej zrywano tzw. "bączki" z czapek wojskowych. W wyniku tych wiadomości żołnierze z koszar rozpoczęli samorzutną demobilizację biorąc ze sobą żywność i broń, która to została skonfiskowana na dworcu kolejowym przez grupę legionistów, gdzie zarządzono kontrolę wyjeżdżających, odbierając im przedmioty będące własnością państwa.

    1 listopada centrum miast przedstawiało niecodzienny widok, gdyż z urzędów i instytucji państwowych zerwano cesarsko-królewskie tablice z dwugłowym czarnym orłem, wiele emblematów zawieszono do góry nogami, zaś na rynku pod Ratuszem ustawiono uschniętą choinkę z obwieszonymi na niej odznaczeniami austriackimi. W koszarach na Wygnańcu zaczęto formować pułk piechoty Ziemi Rzeszowskiej, którego dowódcą został major Stanisław Elias. Przejęcie władzy było pokojowe, mimo, iż doszło do niegroźnego incydentu, ponieważ do koszar kawaleryjskich za Wisłokiem przedostał się oddział wojsk austriackich, gdzie doszło do niegroźnej strzelaniny między oddziałem austriackim a "zieloną kadrą" z Budziwoja. Nikomu jednak nic się nie stało.

    W mieście od rana było pełno radości i entuzjazmu. Kolportowano odezwę Komitetu OON, która informowała o mianowaniu dr Jabłońskiego i dr Krogulskiego (burmistrza Rzeszowa) delegatami Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Organizowały się polskie władze. Starosta rzeszowskim mianowany został burmistrz Krogulski, który 2 listopada odebrał od pracowników starostwa i innych urzędów historyczną przysięgę, a przejęcie administracji odbyło się bardzo sprawnie, gdyż decydującą większość stanowili Polacy. Akcja oswobodzenia Rzeszowa trwała 2 dni. Jej przeprowadzenie ogromnie ułatwiła samorzutna demobilizacja większości jednostek garnizonu, zaś polityczne kierownictwo akcją przejęła OON, która w tych dniach potrafiła wznieść się ponad podziały polityczne.

    W trakcie spotkania uczniowie mogli zobaczyć wojskową czapkę austriacką, a także tekst odezwy do mieszkańców Rzeszowa oraz opaskę biało-czerwoną symbolizującą przynależność do straży obywatelskiej zakładanej z myślą o utrzymaniu porządku podczas zamieszek i zmiany władzy w mieście. Dodatkowym elementem podkreślającym charakter spotkania był pokaz slajdów przedstawiający fotografie starego międzywojennego Rzeszowa z ulicami i budynkami już nie istniejącymi lub występującymi pod inną nazwą. W ciągu dwóch dni w prelekcji uczestniczyło 99 uczniów.

    Biblioteka Filia Nr 7 dziękuje Młodzieżowemu Domu Kultury przy ul. Osmeckiego 51 za pomoc w realizacji tego przedsięwzięcia i udostępnieniu pomieszczeń na ten cel.