Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

STATUT ORDYNACJI ŁAŃCUCKIEJ w zasobach Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej

Statut Ordynacji Łańcuckiej

- unikatowy dokument ustanawiający ordynację łańcucką z Muzeum-Zamku
w Łańcucie w Podkarpackiej Bibliotece Cyfrowej

W ostatnich dniach zasób Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej poszerzył się o Statut Ordynacji Łańcuckiej ze zbiorów Muzeum-Zamku w Łańcucie. Należy podkreślić, iż jest to oryginał aktu, sporządzonego przez Alfreda I Potockiego za zgodą cesarza austriackiego Franciszka I, z dnia 2 marca 1830 r.
Głównym celem spisania ordynacji była chęć zabezpieczenia majątku rodowego przed podziałem, sprzedażą, jak również wszelkiego rodzaju obciążeniami finansowymi. Ponadto statut ustanawiał dziedziczne dóbr ordynackich w linii męskiej na zasadzie tzw. primogenitury (prawo pierwszeństwa dziedziczenia przysługujące najstarszemu synowi lub najstarszemu potomkowi w linii prostej). Ordynację łańcucką stanowiły pierwotnie dwa klucze łańcucki i lubomierski - w XIX w. Potoccy jeszcze kilkakrotnie rozszerzali obszar ordynacji. Koniec obowiązywania ordynacji łańcuckiej wiąże się z datą 13 lipca 1939 r. kiedy to na mocy ustawy sejmowej wszelkie ordynacje w Polsce zostały zniesione. Warto zaznaczyć, iż o ile powyższy akt prawny w ograniczony sposób rozwiązywał sprawę istnienia ordynacji, o tyle dekret PKWN o reformie rolnej z dnia 6 września 1944 r. skutecznie traktował o parcelacji ziem i przejmowaniu kolejnych dóbr na rzecz skarbu państwa (m. in. łańcuckiego zamku).

Przez bardzo długi okres czasu unikatowy dokument znany był jedynie z odpisu przechowywanego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Dopiero kilka lat temu, a dokładnie 2 września 2005 r. kolekcjoner, antykwariusz i historyk sztuki Günther Wolfgang Sprunkel z Wiesbaden w Niemczech, za pośrednictwem swego przedstawiciela Henryka Sanetra z Oleśnicy, podarował oryginał dokumentu Dyrekcji Muzeum-Zamku w Łańcucie. Warto nadmienić, iż darczyńca wraz ze statutem do zasobu muzealnego przekazał również aksamitny frak bogato wyszyty złotem, który w XIX w. stanowił własność hr. Alfreda J. Potockiego będącego w latach 1844-1848 attache w ambasadzie Austro-Węgier w Londynie. 
 

Oryginał Statutu Ordynacji Łańcuckiej w Muzeum-Zamku w Łańcucie bardzo rzadko wystawiany jest na widok publiczny. Co więcej, by zabezpieczyć dokument przed niszczeniem, jego fotografowanie jest surowo zabronione, dlatego też udostępnienie go czytelnikom na stronie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej (www.pbc.rzeszow.pl.) z pewnością zainteresuje nie tylko pasjonatów dziejów rodziny Potockich oraz pamiątek z nimi związanych.
 

Unikatowy rękopis w języku polskim i niemieckim sporządzono na pergaminie z koziej skóry, dokument zawiera pieczęć lakową z herbem Pilawa.

Cyfrowa kopia dokumentu w repozytorium PBC została zabezpieczona przed kopiowaniem i drukowaniem, zaś wybrane strony oznaczono znakiem wodnym.

Strona PBC z cyfrową wersją dokumentu >> Statut Ordynacji Łańcuckiej

Wkrótce zasoby Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej poszerzą się o kolejne, niezwykle interesujące dokumenty ze zbiorów Muzeum-Zamku w Łańcucie, z którym WiMBP w Rzeszowie nawiązała współpracę w zakresie digitalizacji.

Bibliografia:

1. Basta J., Dobra łańcuckie Potockich. Zarys problematyki i źródła do dziejów ordynacji w zasobie Archiwum Państwowego w Rzeszowie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, T. 8 (1997), s. 35-41
2. Frak hrabiego wrócił na Zamek, „Nowiny Rzeszowskie”, Nr 171 (2005), s. 18
3. Frak w worku Ricci, „Gazeta Wyborcza Rzeszów”, Nr 212 (2005), s. 4-5
4. Kossakowska-Szanajca Z., Majewska-Maszkowska B., Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964, s. 15, 381    
5. Na koziej skórze, „Nowiny Rzeszowskie”, Nr 172 (2005), s. 19

Oprac. Agata Rak

Dział Komputeryzacji Procesów Bibliotecznych

Pracownia Digitalizacji Zbiorów