Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

„I. Schaitter i Spółka” – podsumowanie projektu cyfryzacji archiwum rodziny Schaitterów - relacja

„I. Schaitter i Spółka”
– podsumowanie projektu cyfryzacji archiwum rodziny Schaitterów

2 października 2018 r. w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie odbyło się spotkanie podsumowujące rozpoczęty w 2017 r. projekt cyfryzacji i udostępnienia online materiałów archiwalnych dotyczących rzeszowskiej firmy „I. Schaitter i Spółka” oraz jej zasłużonych dla miasta właścicieli. Zbiór ponad 800. unikatowych dokumentów pochodzących z XVIII, XIX i XX wieku związanych z działalnością jednej z najstarszych rzeszowskich firm został przekazany do digitalizacji przez Jerzego Gottmana – syna ostatniego właściciela firmy „I. Schaitter i Spółka”. Część pamiątek rodzinnych przekazała również Agnieszka Schaitter.

Zgromadzonych we wtorkowe popołudnie gości – w tym Jerzego Gottmana z rodziną oraz Andrzeja Deca, przewodniczącego Rady Miasta Rzeszowa – przywitała Barbara Chmura, dyrektor Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie, podkreślając w swoim wystąpieniu wyjątkowość poddanej cyfryzacji kolekcji i wyrażając przekonanie, że archiwalia – m.in. księgi handlowe, inwentarze, bilanse, materiały firmowe i reklamowe, cenniki, etykiety, fotografie, korespondencje, rękopisy, legitymacje i dyplomy - udostępnione na dedykowanej projektowi stronie internetowej http://schaitter.rzeszow.pl/ posłużą jako źródło informacji i materiałów historycznych studentom, badaczom oraz wszystkim miłośnikom dziejów Rzeszowa i regionu.

Następnie głos zabrały Bożena Janda - koordynator projektu cyfryzacji kolekcji oraz Agata Rak-Wilczakowska z Pracowni Digitalizacji WiMBP, które w multimedialnej prezentacji przedstawiły pokrótce dzieje firmy „I. Schaitter i Spółka” skupiając się na dokonaniach Ignacego Schaittera i Michała Gottmana – dwóch jej właścicieli, którzy najwydatniej przyczynili się do rozwoju i marki przedsiębiorstwa, i rzeszowskiego handlu.

Założycielem kupieckiej dynastii Schaitterów był Tomasz Schaitter (1778-1838), który przyjechał do Rzeszowa w końcu XVIII wieku i zatrudnił się w sklepie prowadzonym przez Jakóba Holzera. Zarówno Schaitter jak i jego przełożony byli niemieckojęzycznymi Tyrolczykami, ale ich rodziny z biegiem czasu uległy procesowi polonizacji. W 1808 r. Tomasz przestał pracować dla Holzera i założył własny sklep - początkowo na Rynku w Krośnie, a potem w centrum Rzeszowa. W 1827 r. zawiązał spółkę z synem Ignacym (1805-1885) - osiem lat później syn przejął kierowanie przedsiębiorstwem kupując jednocześnie kamienicę przy ul. Farnej 18 (obecnie ul. Kościuszki 7), do której przeniósł prowadzony dotychczas w Rynku sklep. W 1856 r. Ignacy Schaitter założył spółkę z własnym synem, Ludwikiem dając początek nazwie „I. Schaitter i Spółka” towarzyszącej firmie do końca jej istnienia. Następcą Ludwika był jego potomek, Józef, który nie mając własnych dzieci przekazał firmę bratu, Ignacemu II (1858-1943). Około roku 1918 Ignacy Schaitter II porozumiał się ze swoim niegdysiejszym pomocnikiem handlowym - Michałem Gottmanem (1881-1972) i zaproponował mu współpracę. W 1928 r. Gottman odkupił firmę od Schaittera i prowadził ją do 1949 roku (od 1939 r. w nowo wybudowanej, okazałej kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej 6), kiedy to została zamknięta wskutek działań władz komunistycznych. Byli wspólnicy przez wiele lat pozostawali w dobrych stosunkach, o czym świadczy liczna zachowana korespondencja dotycząca spraw zarówno zawodowych, jak i prywatnych.

Na przestrzeni blisko dwóch wieków rzeszowskiej historii Schaitterowie mieli swe sklepy, kamienice i magazyny przy dzisiejszych ulicach: Kościuszki, Grunwaldzkiej, Matejki, Dymnickiego, Słowackiego i Krakowskiej. Michał Gottman wybudował także magazyn produktów naftowych przy stacji kolejowej Staroniwa oraz - pierwsze w mieście - stacje benzynowe przy Placu Farnym i na Rynku Nowego Miasta (obecnie Plac Wolności). Bogactwo asortymentu – od towarów „korzennych, aptecznych, norymberskich, galanteryjnych, farb i nasion” przez alkohol, artykuły papiernicze i fotograficzne, wyroby ze złota i srebra po broń myśliwską, proch strzelniczy, figury gipsowe, wieńce pogrzebowe i benzynę – a także blisko 300 kontrahentów z całej Europy (księga z ich nazwiskami i adresami oraz cenniki zachowały się do dnia dzisiejszego!) sprawiało, że Rzeszowie mawiano, iż „w sklepie Schaitterów wszystko można kupić”. Kupcy z Kościuszki i Grunwaldzkiej nie stronili także od odpowiedniej reklamy (w lokalnej prasie, witrynach sklepowych czy w formie personalizowanych etykiet oraz kart reklamowych rozsyłanych klientom – część tych materiałów dostępna jest w zdigitalizowanej kolekcji) oraz nowinek technicznych (wprowadzając, m.in. kasy kontrolne, maszyny do pisania, automatyczne wagi stołowe czy windy; Michał Gottman utworzył także w pierwszy w historii firmy etat kasjerki - wcześniej na tym stanowisku pracowali jedynie mężczyźni), które miały wpływ na dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa.

Oprócz handlu rodzinę Schaitterów zajmowała także działalność społeczna i naukowa: byli filantropami, lobbystami w sprawach miasta, członkami towarzystw i instytucji naukowych. Reprezentowali etos patrioty i obywatela współodpowiedzialnego za losy społeczności lokalnej. Ignacy Schaitter był zapalonym przyrodnikiem – naturalistą. Posiadał ogromne zbiory spreparowanych okazów zwierząt (jedne z największych w kraju, ponad 23 000 eksponatów!), należał do prestiżowego Towarzystwa Zoologiczno-Botanicznego w Wiedniu oraz do Komisji Fizjograficznej Cesarsko-Królewskiego Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. W wydawnictwach Komisji publikował artykuły o owadach, ptakach i ssakach okolic Rzeszowa. Przez 35 lat był członkiem  Wydziału Miejskiego w Rzeszowie, działał ponadto w Komitecie Cmentarnym opiekującym się cmentarzem nad Wisłokiem, Wydziale Kasy Oszczędności oraz Domu Ubogich. W 1842 r. czynnie zaangażował się w pomoc ofiarom wielkiego pożaru, który strawił miasto. Przez blisko 10 lat efektywnie lobbował, by trasa kolejowa Wiedeń-Lwów wiodła przez Rzeszów. Udało mu się także doprowadzić do uzyskania w Wiedniu zgody na poszerzenie rzeszowskiego gimnazjum do ośmiu klas (co dawało uczniom możliwość zdawania matury na miejscu). Za ww. zasługi miasto Rzeszów przyznało Ignacemu Schaitterowi w 1875 r. tytuł Honorowego Obywatela. Młodszy brat Ignacego – Ferdynand był założycielem i członkiem Towarzystwa Zaliczkowego w Rzeszowie oraz komendantem oddziału Ochotniczej Straży Pożarnej, uczestniczył także w pracach Rady Miejskiej, a w prowadzonym przez niego - drugim - sklepie odbyła się w 1886 r. pierwsza wystawa fotografii Edwarda Janusza.

W dalszej części spotkania goście WiMBP mieli okazję wysłuchać wykładu „Handel w Rzeszowie w XIX i na początku XX wieku” dra hab. prof. PRz Grzegorza Zamoyskiego z Archiwum Państwowego, w trakcie którego zaprezentowane zostały dokumenty regulujące wówczas działalność handlowo-targową w mieście  - m.in. przywilej targowy cesarza Ferdynanda I z 1838 r., koncesja rzeszowskiego starostwa (z 1875 r.) na odbywanie cotygodniowych targów we wtorki i piątki, regulamin tychże targów precyzujący godziny i miejsca targowe (włącznie z określeniem grup towarów dopuszczonych do sprzedaży na określonej ulicy czy placu) oraz warunki najmu straganów na rzeszowskich ulicach wraz z wykazem właścicieli (rodzina Schaitterów – choć stoisk na jarmarkach nie prowadziła – korzystała z tej formy handlu pośrednio obsługując w dni targowe w swoich sklepach mieszkańców okolicznych miejscowości poszukujących m.in. nasion czy leków dla zwierząt).

Podsumowując swoje wystąpienie prof. Zamoyski zachęcił słuchaczy do samodzielnego odkrywania lokalnej historii. Zachęcamy do tego również my – zwłaszcza dziś, kiedy o rodzinie Schaitterów i ich przedsiębiorstwie przypomina już nie tylko widniejący na elewacji kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej napis „I. Schaitter i Spółka”, ale też kolekcja dostępnych online dokumentów: http://schaitter.rzeszow.pl/.

Marta Biały
Pracownia Digitalizacji WiMBP w Rzeszowie

GALERIA