Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

„Polscy zesłańcy na Syberii – mity i rzeczywistość" - relacja ze spotkania

 

„Polscy zesłańcy na Syberii – mity i rzeczywistość"
 

Wykładem dra hab. Mariusza Chrostka „Polscy zesłańcy na Syberii – mity i rzeczywistość” 14 marca 2018 r. zainaugurowano w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie cykl spotkań w ramach obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Dr hab. Mariusz Chrostek jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz członkiem Komisji Syberyjskiej przy PAN w Warszawie. Dużo uwagi poświęcił kwestii demitologizowania pewnych stereotypów o polskich zesłańcach w XIX w., które narosły zwłaszcza w literaturze pięknej - poprzez konfrontowanie jej z pamiętnikami, listami i dziennikami samych zesłańców.      
          

Dlaczego, mimo dostępu do wiedzy, niewłaściwy obraz zesłańca utrzymuje się do dzisiaj? Stereotypowy obraz został utrwalony w literaturze romantyzmu (m.in. „Dziady” cz.3 A. Mickiewicza, „Anhelli” J. Słowackiego, „Ostatni” Z. Krasińskiego). Obraz zesłańca odpowiadał ówczesnemu zapotrzebowaniu społecznemu. Zaciemniał prawdę o Syberii i zesłańcach.

Wiele osób powróciło z zesłania i pozostawiło świadectwa w formie pamiętników. Z tych źródeł wyłaniają się dwa przeciwstawne obrazy Syberii – ten dramatyczny z traumatycznymi przeżyciami, ale gdy wszystko układało się po myśli zesłańców wyłania się zupełnie inny obraz  – ta, wydawałoby się, nieprzyjazna kraina stawała się druga ojczyzną. Wiele okoliczności różnicowało zesłańcze losy, dlatego obraz wyłaniający sie z pamiętników nie jest jednolity. Czynnikami, które kształtowały los zesłańca były m.in.: pochodzenie, przynależność (więzień polityczny czy kryminalny), rodzaj kary, wykształcenie, miejsce pobytu, przełożeni Rosjanie. Dla Polaków zesłanych na Syberię były przewidziane 4 rodzaje kar: katorga (np. wyrąb lasu, praca w kopalni), praca w zawodach (np. w fabryce), wcielenie w sołdaty, czyli do armii rosyjskiej oraz przymusowe osiedlenie.

Wielu Polaków nie skorzystało z możliwości powrotu do Ojczyzny po odbyciu kary, wierząc, że lepsza przyszłość , także w sensie materialnym, czeka ich na wschód od Uralu. Fenomenem,  który nie powtórzył się po 1917 r. jest całe grono polskich odkrywców Syberii, jej przyrody i geografii. Późniejsi zesłańcy nie chcieli pozostać w nieludzkim świecie łagrów. Istnieje zasadnicza różnica między losem zesłańców z XIX w. i z XX w. Zsyłka XIX-wieczna była nastawiona na izolację, która kiedyś miała się skończyć, natomiast  zesłanie na Syberię w XX w. było zesłaniem bezterminowym i nastawionym na eksterminację.

Na zakończenie spotkania M. Chrostek zaprezentował slajdy przedstawiające obrazy znanych polskich malarzy: Artura Grottgera, Jacka Malczewskiego i Aleksandra Sochaczewskiego, dokumentujących katorgę i pobyt na Syberii w okresie zsyłek po powstaniu styczniowym.

Uzupełnieniem wykładu była wystawka albumów z reprodukcjami obrazów o tematyce syberyjskiej.

Spotkanie zorganizowano we współpracy z Oddziałem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza w Rzeszowie.

Małgorzata Zaremba

-------------------------------------------------------------------

GALERIA