Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

TADEUSZ KANTOR – ARTYSTA KOŃCA DWUDZIESTEGO WIEKU – wystawa

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

zaprasza na wystawę

Tadeusz Kantor – artysta końca dwudziestego wieku

Ekspozycję można zwiedzać od 3 kwietnia do 5 maja 2015 r.

Budynek WiMBP w Rzeszowie przy ul. Sokoła 13

w godzinach otwarcia biblioteki

Wstęp wolny!

W związku z przypadającą w tym roku 100. rocznicą urodzin Tadeusza Kantora, WiMBP w Rzeszowie przygotowała  wystawę prezentującą materiały dotyczące Jego życia, działalności i twórczości. Są to głównie wydawnictwa albumowe oraz artykuły z czasopism, dokumentujące dorobek teatralny i plastyczny artysty. To także zbiory opublikowanych rysunków Tadeusza Kantora nawiązujące do spektakli: „Umarła klasa”, „Wielopole, Wielopole” oraz „Nigdy tu już nie powrócę”.

Tadeusz  Kantor – jeden z najwybitniejszych twórców polskiego teatru, reżyser, scenograf, malarz i grafik, założyciel awangardowego Teatru Cricot 2 w Krakowie.

Urodził się 6 kwietnia 1915 r. w Wielopolu Skrzyńskim, gdzie spędził swoje dzieciństwo. Szkołę średnią ukończył w Tarnowie. W latach 1934-1939 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych malarstwo i scenografię. Podczas okupacji niemieckiej Tadeusz Kantor założył w Krakowie konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiał dla zaufanej publiczności repertuar narodowy, m.in. „Balladynę” Juliusza Słowackiego i „Powrót Odysa” Stanisława Wyspiańskiego.

Po wojnie włączył się aktywnie w odbudowę życia artystycznego; był m.in. współorganizatorem I Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie w 1948 r. Jako scenograf współpracował z krakowskimi teatrami. Po wizycie w Paryżu (1955) zaczął jako pierwszy w Polsce uprawiać własną odmianę malarstwa informel, którego idee próbował przenieść na grunt teatralny w założonym wraz z Marią Jaremą Teatrze Cricot 2 („Mątwa”, 1956; „Cyrk”, 1957).

W 1965 r. zrealizował swój pierwszy happening Cricotage (warszawski Pałacyk Sztuki), a później „List” i „Lekcję anatomii II” (1969, we współpracy z Galerią Foksal), a także „Panoramiczny happening morski” (Osieki, 1967). Przez pierwsze 20 lat Kantor wystawiał wyłącznie sztuki Witkacego, a później również własne. W 1975 r. ogłosił „Manifest teatru śmierci” i wyreżyserował „Umarłą klasę”. Spektakl ten przyniósł mu międzynarodowe uznanie. Przejmująca atmosfera „teatru śmierci” i związana z nim metafora powrotu, cytaty – „klisze pamięci”, korowody charakterystycznych postaci (Człowiek z Walizką, Dwóch Chasydów) i rekwizyty (np. Deska ratunku), były od tej pory stale obecne w teatrze i sztuce Kantora, która w coraz większym stopniu eksplorowała obszar osobistej i zbiorowej biografii („Wielopole, Wielopole”, 1979).

Charakterystyczną cechą jego twórczości było łączenie dyscyplin, stąd też znacząca obecność malarstwa w jego teatrze; ostatni spektakl („Dziś są moje urodziny”, 1990) rozgrywał się w pustych ramach obrazu. Liczne podróże zagraniczne i kontakt ze światową awangardą skutkowały w jego sztuce otwieraniem coraz to nowych wątków i manifestami, wyjaśniającymi artystyczne motywy przemian. Stworzył bezprecedensowy, odrębny także w warstwie językowej autokomentarz do niemal całej swojej twórczości, składający się z wielu stron tekstów, rysunków i objaśnień. Sam siebie określał jako artystę wędrowca i wiecznego awangardzistę, a sztukę jako wieczną podróż i tułaczkę. Teatr Kantora przeistaczał się kolejno w teatr autonomiczny, teatr informel, teatr permanentnego rozwoju form teatralnych, teatr zero, teatr popularny, teatr niemożliwy oraz teatr śmierci (1975), od którego rozpoczęła się wielka, międzynarodowa kariera i sława artysty. Powstały wówczas jego najwybitniejsze spektakle: „Umarła klasa”, „Wielopole, Wielopole”, „Niech sczezną artyści”, „Nigdy tu już nie powrócę” oraz spektakl, którego premiera odbyła się już po jego śmierci – „Dziś są moje urodziny”. We wszystkich tych spektaklach motywem głównym jest śmierć, przemijanie, pamięć.

Kantor był laureatem wielu nagród artystycznych oraz odznaczeń państwowych, polskich (1981, nagroda państwowa I stopnia) i zagranicznych, m.in. francuskiej Legii Honorowej. W 1981 r. w Krakowie powstała Cricoteka – ośrodek dokumentujący działalność Teatru Cricot 2.

Tadeusz Kantor zmarł 8 grudnia 1990 r. w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim, w grobie oznaczonym postacią chłopca z „Umarłej klasy”.

Był jednym z najwybitniejszych XX-wiecznych reformatorów teatru. Ogromny wpływ na całą twórczość Kantora miało jego dzieciństwo, spędzone wraz z siostrą, mamą i babcią w Wielopolu Skrzyńskim, które w znacznym stopniu uformowało jego wyobraźnię i wrażliwość. Ówczesne Wielopole, sceny zapamiętane z życia jego mieszkańców, z życia parafii, plebanii, wpisane w czas I wojny światowej, wielokrotnie powracały jako motyw scen w spektaklach Teatru Cricot 2. Jednak najbardziej swoją rodzinną miejscowość rozsławił Kantor sztuką „Wielopole, Wielopole”, w której powrócił do klisz pamięci z okresu swojego dzieciństwa. W 1983 r. wrócił do Wielopola Skrzyńskiego, by wystawić ją w miejscowym kościele. Również wiele postaci i rekwizytów to symbole podkarpackich miejscowości: Wielopola, Ropczyc, Strzyżowa, Frysztaka czy Pstrągówki. W swoich spektaklach uwieczniał Kantor zachowane w pamięci z czasów swojej młodości obrazy i postaci oraz klimaty miasteczek województwa podkarpackiego.

W celu upamiętnienia i uczczenia wybitnego Wielopolanina, w jego rodzinnej miejscowości w 1996 r. utworzono Izbę Pamięci Tadeusza Kantora – obecnie Ośrodek Dokumentacji i Historii Regionu – Muzeum Tadeusza Kantora, mieszczący się w starej plebanii, miejscu jego urodzin. Zwiedzający mają okazję zapoznania się z pracami scenograficznymi, jego korespondencją i zapiskami reżyserskimi oraz słynnymi rekwizytami ze sztuk Kantora.

Ewa Ferenc

Wystawę można zwiedzać od 3 kwietnia do 5 maja 2015 r. w godzinach otwarcia biblioteki przy ul. Sokoła 13.