Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

"Z GODOWEJ W ŚWIAT" - wystawa poświęcona profesorowi FRANCISZKOWI CHRAPKIEWICZOWI

 "Z GODOWEJ W ŚWIAT"
- wystawa poświęcona profesorowi FRANCISZKOWI CHRAPKIEWICZOWI

Zapraszamy na wystawę pt. „Z Godowej w świat”, która ma na celu przybliżenie sylwetki i dorobku naukowego biochemika profesora Franciszka Chrapkiewicza.

Biografią Profesora można by obdarować kilka nietuzinkowych postaci.

Urodził się 2 stycznia 1924 r. w Godowej k. Strzyżowa. Przed wojną ukończył szkołę podstawową i trzy klasy gimnazjum w Strzyżowie. Lata okupacji niemieckiej w życiu Franciszka Chrapkiewicza były latami nie walki, lecz nauki i sztuki przetrwania. W wieku 22 lat, po traumatycznych przeżyciach okresu wojny, przyjechał do Francji i rozpoczął naukę na kierunku weterynarii  w Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Alfort. Pod koniec studiów, pracujący w uczelni profesor Henry Simonnet zaproponował mu pracę w swoich laboratoriach. Jego pierwsze prace badawcze dotyczyły farmakologii.

Po ukończeniu studiów, w 1951 r. podjął dalszą naukę na Sorbonie, w dziedzinie biochemii i biologii molekularnej. W 1952 r. Franciszek Chrapkiewicz uzyskał doktorat z weterynarii, w 1954 r. tytuł magistra nauk przyrodniczych, zaś w 1960 r. drugi doktorat – z nauk przyrodniczych.
 

Od 1953 r. zaczyna się fascynująca kariera naukowa Franciszka Chrapkiewicza. W tym roku został zatrudniony w Centrum Badań Energii Atomowej. Wówczas przyjął obywatelstwo francuskie i zmienił nazwisko na Chapeville. Rrozpoczął samodzielną pracę badawczą nad zjawiskami metabolizmu i enzymów. Odkrył kilka ważnych enzymów biorących udział w przemianach siarki i mechanizmy powstawania kwasu cysteinowego z siarczynów nieorganicznych, odkrywając enzymy uczestniczące w pośrednich etapach tej przemiany. Wyniki tych badań wzbudziły zainteresowanie świata naukowego, w tym laureata Nagrody Nobla w dziedzinie  biochemii Fritza Lipmanna, który zaprosił Franciszka Chrapkiewicza do współpracy w swoim laboratorium na Uniwersytecie Reckefellera w Nowym Jorku. Tam dokonał on zasadniczego odkrycia, które polegało na wyjaśnieniu mechanizmu informowania tworzących się białek o tym, jaka ma być struktura powstającego organizmu (w przypadku człowieka chodzi o informacje dotyczące wyglądu naszego ciała – kształtu nosa, koloru oczu, sylwetki itp.) Odkrycie to podsumowane zostało w naukowym świecie jako zrewolucjonizowanie dziedziny mechanizmu ekspresji genetycznej, a także spowodowało, że wkrótce Profesor stał się bardzo znaną i popularną postacią nie tylko w USA, ale i  na całym świecie.

Z inicjatywy późniejszego laureata Nagrody Nobla, Jacquesa Monoda, w 1962 r. wrócił do Francji i tam – jako profesor Sorbony – objął powierzone mu laboratorium badawcze.  Rozpoczął się nowy etap pracy badawczej we Francji, skoncentrowany głównie wokół problematyki realizowanej w USA z rozszerzeniem na badania dotyczące mechanizmów funkcjonowania genomu, wirusologii roślin, embriologii oraz właściwości i mechanizmu działania enzymów. Bardzo ciekawe badania dotyczyły również wpływu temperatury otoczenia na płeć wybranych zwierząt w ich początkowym etapie rozwoju.

Oprócz pracy o charakterze badawczym Profesor zajmował się również dydaktyką. Prowadził wykłady dla studentów na Uniwersytecie Paryż VII, na uniwersytetach Harvarda, Reckefellera oraz Lagos i Tokio. Skupiał wokół siebie badaczy zajmujących się wytyczonymi kierunkami badań. Jego zasługą było rozpowszechnianie nauczania biologii molekularnej, zorganizował również 8 wariantów studiów podyplomowych z zakresu biologii.

Osiągnięcia naukowe sprawiły, że Profesor zdobył bardzo wysoką pozycję w kręgach intelektualnych na całym świecie. Był członkiem rady naukowej Urzędu Parlamentarnego Ewolucji, Postępu Naukowego i Technologii, Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego Przemysłu Rolniczego i Spożywczego, Komitetu Dyrekcji Instytutu Badań Naukowych nad Rakiem, Komitetu Konsultacyjnego Uniwersytetów, Komitetu Koordynacyjnego Instytutu Curie, Naukowego Instytutu Energii Atomowej, a także członkiem komitetów redakcyjnych wielu prestiżowych pism naukowych, m.in. European Journal of Biochemistry” , „Biochemia”, „Chemia Fizjologiczna i Fizyczna”.
 

Prof. Chrapkiewicz jest autorem i współautorem ponad 200 publikacji. Część z nich była inspiracją do organizacji licznych konferencji na świecie, a niektóre z nich nazywa się klasyką o międzynarodowym znaczeniu. Ponadto jest autorem trzech książek oraz współautorem dziewięciu wydawnictw z biochemii i biologii.
 

Na szczególną uwagę zasługuje jego więź ze środowiskiem strzyżowskim. Jedną z form tej więzi i jednocześnie sposobem wsparcia materialnego jest założenie przez niego Towarzystwa na Rzecz Rehabilitacji Zdrowotnej jego imienia w Strzyżowie, mające na celu m.in. wypożyczanie sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego, pomoc w trudnej sytuacji życiowej. Profesor wspomaga finansowo również wydawnictwa lokalnych gazet, Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Kultury w Strzyżowie i wydawnictwa książek o tematyce regionalnej.
 

Współpraca i pomoc nie dotyczą jedynie środowiska strzyżowskiego, ale również polskich naukowców i instytucji naukowych. W 1990 r. dzięki staraniom prof. Chrapkiewicza utworzono „Association Franco-Polonaise de Biosciences” – organizację instytucjonalnie organizującą polsko-francuską współpracę w dziedzinie biochemii i innych pokrewnych nauk.
 

Jego wkład w rozwój polsko-francuskiej współpracy naukowej został dostrzeżony i w 1992 r. odznaczono Go Komandorią Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Profesor posiada również najwyższe francuskie odznaczenie – Order Legii Honorowej.
 

W jednym z wywiadów prof. Chrapkiewicz wyznał, że gdyby nie został obywatelem świata i uczonym, zostałby z pewnością godowianinem w ścisłym tego słowa znaczeniu – jako jej stały mieszkaniec.

Wystawę, którą przygotowano we współpracy z Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego  można zwiedzać  od 20 maja do 30 czerwca 2013 r. w godzinach otwarcia Biblioteki, przy ul. Sokoła 13.

                                                                                        Oprac. Małgorzata Zaremba